Zespół jelita drażliwego (IBS): objawy, dieta low FODMAP, diagnostyka i leczenie

03.09.2025

Zespół jelita drażliwego (IBS, ang. Irritable Bowel Syndrome) to przewlekłe zaburzenie czynnościowe jelit, które nie wynika z uchwytnych zmian organicznych. Szacuje się, że zespół jelita drażliwego dotyczy nawet 10–20% populacji. Choć brak zmian strukturalnych w jelicie, objawy potrafią istotnie wpływać na jakość życia pacjenta, dlatego warto poznać skuteczne sposoby ich łagodzenia.

Objawy zespołu jelita drażliwego

Najczęstsze objawy, jakie może powodować zespół jelita drażliwego, to:

Bóle brzucha (zazwyczaj ustępujące po wypróżnieniu)

Wzdęcia, które często nasilają się po posiłkach

Zaburzenia rytmu wypróżnień, które mogą mieć różną postać:
- Zaparcia (IBS-C)
- Biegunki (IBS-D)
- Forma mieszana (IBS-M)
- Forma nieklasyfikowana (IBS-U)

Kryteria rzymskie IV (Rome IV) – jak diagnozujemy zespół jelita drażliwego?

Aby postawić rozpoznanie zespołu jelita drażliwego zgodnie z Rome IV, muszą być spełnione poniższe warunki:

Nawracający ból brzucha (przynajmniej 1 dzień w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące), związany z co najmniej dwoma z trzech poniższych:

Występuje w związku z wypróżnieniem

Związany ze zmianą częstości wypróżnień

Związany ze zmianą konsystencji stolca

Dodatkowo:

Objawy powinny być obecne przez co najmniej 6 miesięcy przed postawieniem diagnozy.

W diagnostyce zawsze należy wykluczyć inne przyczyny dolegliwości, ponieważ objawy zespołu jelita drażliwego mogą imitować wiele innych schorzeń.

Diagnostyka IBS (na wykluczenie)

Zespół jelita drażliwego diagnozuje się na podstawie objawów, jednak konieczne jest wcześniejsze wykluczenie innych schorzeń, takich jak:

Celiakia

IBD (np. choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego)

Nietolerancje pokarmowe (laktozy, fruktozy)

Choroby tarczycy

Nowotwory układu pokarmowego

Z tego powodu pomocne są następujące badania:

Morfologia, CRP, kalprotektyna

Testy oddechowe (SIBO)

Testy na nietolerancję laktozy i fruktozy

Czynniki prowokujące objawy zespołu jelita drażliwego

Wiele czynników może nasilać objawy zespołu jelita drażliwego, dlatego warto je poznać i ograniczyć ich wpływ:

Stres oraz zaburzenia osi jelitowo-mózgowej

Dieta bogata w FODMAPs (fermentujące oligo-, di- i monosacharydy oraz poliole)

Infekcje przewodu pokarmowego (tzw. IBS po infekcyjny)

Zaburzenia mikrobioty jelitowej, które są coraz częściej uznawane za kluczowy czynnik

Rola diety w zespole jelita drażliwego

Dieta odgrywa istotną rolę w łagodzeniu objawów, jakie generuje zespół jelita drażliwego, ponieważ wiele produktów spożywczych wpływa bezpośrednio na motorykę i fermentację w jelitach. Modyfikacja jadłospisu jest podstawowym i skutecznym elementem leczenia objawowego. Największą skuteczność wykazuje protokół diety low FODMAP (zgodnie z zaleceniami Monash University), który warto wprowadzać pod okiem dietetyka.

Etapy diety low FODMAP

Eliminacja (2–6 tygodni) – eliminacja produktów wysokofodmapowych, aby zmniejszyć objawy zespołu jelita drażliwego

Reintrodukcja (6–8 tygodni) – kontrolowane testowanie tolerancji na konkretne grupy FODMAP

Personalizacja – długoterminowa dieta oparta o indywidualną tolerancję, ponieważ każdy pacjent może reagować inaczej

Przykładowa tabela FODMAP

Grupa	Produkty wysokofodmapowe	Produkty niskofodmapowe
Fruktany	Czosnek, cebula, pszenica	Por (zielona część), owies
Laktoza	Mleko, jogurt, twaróg	Mleko bez laktozy, twarde sery
Fruktoza	Jabłka, gruszki, miód	Truskawki, banan, kiwi
Galaktany	Soczewica, ciecierzyca	Małe porcje soczewicy z puszki
Poliole	Śliwki, czereśnie, ksylitol	Winogrona, banan, glukoza

Dodatkowe zalecenia dietetyczne

Poza eliminacją FODMAPs, istotne są również codzienne nawyki, które mogą wpływać na funkcjonowanie jelit, szczególnie u osób z zespołem jelita drażliwego:

Spożywanie regularnych posiłków, bez pośpiechu i rozpraszaczy

Dokładne przeżuwanie pokarmu, ponieważ wspomaga trawienie

Ograniczenie kawy, alkoholu i ostrych przypraw, ponieważ mogą one nasilać objawy

W niektórych przypadkach pomocne bywa ograniczenie glutenu – nawet jeśli pacjent nie ma celiakii

\Wsparcie farmakologiczne (opcjonalnie – po konsultacji z lekarzem)

Objaw dominujący	Leczenie
Biegunka	Loperamid, rifaksymina
Zaparcia	Laktuloza, PEG, błonnik rozpuszczalny
Ból brzucha	Mięta pieprzowa, spazmolityki (np. drotaweryna)
Wzdęcia	Symetykon, probiotyki (np. Bifidobacterium infantis, Lactobacillus plantarum 299v)

Mikrobiota a zespół jelita drażliwego

Coraz więcej dowodów wskazuje na związek pomiędzy zaburzeniami mikroflory jelitowej a zespołem jelita drażliwego. Dlatego właśnie probiotyki (np. Bifidobacterium infantis 35624 oraz Lactobacillus plantarum 299v) wykazują korzystne działanie u części pacjentów. L. plantarum 299v może redukować wzdęcia i ból brzucha u osób z IBS, szczególnie przy formie biegunkowej. Fermentowane produkty spożywcze (kiszonki, jogurty) również mogą wspierać równowagę mikrobiomu, dlatego warto je rozważyć w codziennej diecie.

Terapia psychologiczna i styl życia

Ze względu na silną oś jelitowo-mózgową:

Warto rozważyć techniki relaksacyjne (np. trening autogenny lub oddechowy)

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) może pomóc w radzeniu sobie z objawami zespołu jelita drażliwego

Regularna aktywność fizyczna sprzyja redukcji objawów, dlatego powinna być stałym elementem planu terapeutycznego

Przeczytaj moje inne artykuły np.

Wysoka homocysteina przyczyny, skutki i jak obniżyć

Podsumowanie

Zespół jelita drażliwego to nie jest „choroba z wyobraźni”. Choć nie występują zmiany strukturalne w jelicie, objawy są realne i mogą być znacząco uciążliwe. Dlatego leczenie powinno być kompleksowe: dieta (low FODMAP + indywidualizacja), ewentualna farmakoterapia, wsparcie psychiczne oraz dbanie o mikrobiotę. Im bardziej podejście jest wielowymiarowe, tym większe szanse na poprawę jakości życia.

Źródła naukowe

Halmos EP et al., Gastroenterology, 2014. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24583055/
Staudacher HM et al., Gut, 2012. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22619361/
Ford AC et al., Lancet Gastroenterol Hepatol, 2018. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29502838/
Moayyedi P et al., Am J Gastroenterol, 2015. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25916200/
McKenzie YA et al., J Hum Nutr Diet, 2016. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27145571/
Monash University FODMAP diet resources. https://www.monashfodmap.com/
Niedzielin K et al., Eur J Gastroenterol Hepatol, 2001. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11474396/