Personalizowana dieta genetyczna – jak geny i mikrobiom zmieniają podejście do odżywiania

02.07.2025

Co to jest personalizowana dieta genetyczna i dlaczego zyskuje na znaczeniu?

Personalizowana dieta genetyczna to podejście oparte na indywidualnych uwarunkowaniach pacjenta: genetycznych, mikrobiotycznych, metabolicznych i środowiskowych. Dlatego coraz więcej specjalistów odchodzi od schematów „low carb vs high carb” i zaczyna analizować to, jak pacjent metabolizuje składniki odżywcze, jak pracuje jego wątroba, jelita i jakie ma polimorfizmy genów. Zamiast jednej uniwersalnej diety – dieta dopasowana do biologii konkretnej osoby. Co istotne, personalizowana dieta genetyczna bierze pod uwagę nie tylko składniki odżywcze, ale też interakcje między genami a dietą.

Czym jest nutrigenomika i co bada?

Nutrigenomika to dziedzina nauki badająca wpływ składników diety na ekspresję genów oraz odwrotnie – jak geny wpływają na odpowiedź organizmu na składniki pokarmowe. Przykładowo, osoba z wariantem C677T genu MTHFR ma utrudnioną przemianę kwasu foliowego do formy aktywnej. Dlatego zwykły suplement „folianu” będzie u niej nieskuteczny.

Geny a dieta: najważniejsze warianty, które warto znać

Gen	Wpływ na organizm	Znaczenie dietetyczne
MTHFR	Metylacja homocysteiny, metabolizm folianu	Wpływ na zapotrzebowanie na aktywny folian (L-metylofolian)
APOE	Transport lipidów	Wariant E4 związany z ryzykiem Alzheimer’a i problemami z metabolizmem tłuszczy
FTO	Regulacja apetytu i metabolizmu	Może zwiększać skłonność do nadwagi, ale tylko przy złej diecie
LCT	Trawienie laktozy	Mutacja powoduje nietolerancję laktozy
CYP1A2	Metabolizm kofeiny	Osoby z wariantem wolno metabolizującym powinny ograniczyć kawę

Choć wiele firm oferuje testy na 100+ genów, praktycznie wykorzystuje się zaledwie kilkanaście do realnej interpretacji i zaleceń dietetycznych.

Mikrobiom – nasz zapomniany narząd metaboliczny

Mikrobiota jelitowa to zbiór bilionów bakterii, które współpracują z układem odpornościowym, syntezują witaminy, modulują stany zapalne i metabolizm. Jej skład zależy od diety, stylu życia, leków (np. antybiotyków), wieku, a nawet sposobu porodu. Dlatego personalizowana dieta genetyczna powinna również uwzględniać mikrobiotę.

Dlatego analiza mikrobiomu może pomóc:

określić predyspozycje do stanów zapalnych,

dobrać probiotyki/prebiotyki,

rozpoznać wzorce łączone z SIBO, IBS, IO,

przewidzieć reakcję na dietę FODMAP, średnio- lub wysokobłonnikową.

Jakie badania warto wykonać?

Genetyczne:

Test MTHFR (np. przez 23andMe, Allelica, testy z krwi lub śliny)

Panel lipidowy APOE i LPL

Tolerancja laktozy (LCT), nietolerancje histaminy (DAO, HNMT)

Metabolizm kofeiny (CYP1A2)

Mikrobiomowe:
- Badania PCR (np. Biomes, GenXone, Microbiome Plus)
- Testy metagenomiczne shotgun (dokładniejsze, ale droższe)
- Analiza kału: ilościowo-jakościowa, obecność szczepów, produkcja SCFA (krótkopłaszczyznowe kwasy tłuszczowe)

Jak zinterpretować wyniki i stworzyć zalecenia dietetyczne?

Nie chodzi o to, by robić „dietę dla genu”. Chodzi o to, by uwzględnić predyspozycje i fizjologię osoby. Personalizowana dieta genetyczna powinna być połączeniem danych klinicznych, stylu życia i informacji molekularnych:

Osoba z mutacją MTHFR i wysoką homocysteiną: aktywne formy B9 i B12 + ocena podaży choliny

Osoba z APOE4: dieta niskonasycona, tłuszcze roślinne, ryby, ograniczenie alkoholu i cukru

Osoba z LCT -/- i pozytywnym wynikiem kalprotektyny: eliminacja laktozy + ocena stanu zapalnego

Mikrobiota w praktyce: przykładowe typy

Typ mikrobioty	Co oznacza	Zalecenia
Prevotella-dominant	Wydajny rozkład węglowodanów	Dobrze toleruje dietę roślinną i bogatą w błonnik
Bacteroides-dominant	Efektywna adaptacja do diety wysokotłuszczowej	Może gorzej reagować na dietę wysokowęglowodanową
Dysbioza z obniżonym SCFA	Niska produkcja kwasów tłuszczowych	Wskazana suplementacja prebiotyków (np. inulina, GOS, FOS)

Personalizacja suplementacji: kiedy warto?

Nie zawsze „więcej znaczy lepiej”. Dlatego suplementy dobiera się pod wyniki, np.:

Osoby z MTHFR i niskim folianem: L-metylofolian 400–800 mcg + metylokobalamina 500–1000 mcg

Niska produkcja SCFA: suplementacja maślanem sodu (enteric coated) + prebiotyki

Problemy z histaminą: kwercetyna, witamina C, B6 w formie P-5-P, unikanie DAO-blokerów (alkohol, awokado, fermenty)

Przykładowy przypadek kliniczny (case study)

Pacjentka, 33 lata, zdiagnozowana insulinooporność, problemy z redukcją masy ciala mimo diety 1800 kcal i treningów siłowych. Objawy: wzdęcia, mgła mózgowa, PMS, trądzik. Badania:

MTHFR C677T homozygota

LCT -/- (nietolerancja laktozy)

Mikrobiota: niska różnorodność, obniżone SCFA, dominacja Firmicutes

Zalecenia:

Eliminacja laktozy (zastąpienie produktami fermentowanymi)

Suplementacja L-metylofolianem i B12 w formie metylowanej

Dieta z przewagą warzyw niskoskrobiowych, uzupełniona o kiszonki, maślan sodu i inulinę

Monitorowanie homocysteiny i CRP po 8 tygodniach

Podsumowanie

Personalizowana dieta genetyczna to przyszłość dietetyki klinicznej i sportowej. Chociaż testy genetyczne i mikrobiomowe nie są jeszcze standardem, to ich potencjał w poprawie skuteczności interwencji żywieniowej jest ogromny. Dlatego warto uczyć się ich interpretacji, wdrażać etapowo i łączyć z klasycznym wywiadem oraz badaniami laboratoryjnymi.

Źródła: